Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetindeki Hava Kirliliği

Kuzey Kıbrıs'ta, şu ana kadar karbonmonoksit (CO) ve benzen emisyonları (Benzen, doğal gaz, ham petrol veya taşkömürü katranından elde edilebilen, renksiz, hoş kokulu ve sıvı halde bulunan bir aromatik hidrokarbondur) üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Nüfus arttıkça trafik yükünün yoğunluğu, kışın ev ısıtmasında fosil yakıt kullanımı ve endüstriyel faaliyetlerin sayısı artmaktadır. Bunlar, yüksek karbonmonoksit ve benzen deşarjlarına ve insana maruz kalma nedeniyle sağlık tehlikelerine neden olabilir. Bu nedenle, bu emisyonların seviyelerini ve değişimlerini değerlendirmek için, Kuzey Kıbrıs'taki üç büyük şehrin merkezinde yer alan üç istasyondan elde edilen saatlik veriler; Girne, Mağusa ve Lefkoşa 2011-2016 yılları arasında hem CO hem de benzen emisyonlarının analizinde kullanılmak üzere KKTC Turizm ve Çevre Bakanlığından alınmıştır. 
Günlük çalışmalara göre, hem CO hem de benzen emisyonlarında zamansal değişimler mevcutken, karakteristik mevsimsel döngüler sadece benzen emisyonlarında gözlenmiştir. Günlük çalışmaların yanı sıra, CO ve benzen emisyonları da yıllık seviyelerde incelenmiştir ve her şehir için iki yıl üst üste ortalama emisyon düzeyleri arasındaki istatistiksel farklar belirlenmiştir. Sonuçlar, Lefkoşa'da 2012 yılında tüm şehirlerdeki en yüksek yıllık CO emisyonlarının gerçekleştiğini ve CO emisyonları açısından en kirli şehir olduğunu göstermiştir. Şehirlerde en yüksek yıllık benzen emisyon seviyeleri göz önüne alınınca, en yüksek yıllık benzen emisyonları 2012'de Lefkoşa'da, 2014'te Gazimağusa'da ve 2013'te Girne'de tespit edildi ve 2015'te tüm şehirlerde aynı olduğu belirlendi. Art arda iki yıl arasında karşılaştırıldığında, tüm şehirlerde 2011-2016 yılları içinde ortalama yıllık CO ve benzen emisyon düzeylerinde zamansal farklılıklar vardı. Coğrafi varyasyonları belirlemek için 2011-2016 yılları arasında aynı yıl içinde istasyonlar arasındaki ortalama yıllık benzen ve CO emisyon düzeylerindeki farklar da araştırılmıştır; coğrafi konumun CO emisyonları üzerinde güçlü bir etkisi olurken, benzen emisyonları üzerinde sadece kısmi etki tespit edilmiştir. 
Diurnal CO ve benzen emisyonları, sırasıyla hafta içi ve hafta sonları soğuk ve sıcak olmak üzere iki farklı mevsim boyunca incelenmiştir; hafta sonu diurnal emisyon seviyeleri tüm şehirlerde her iki mevsimde hafta içi seviyelerinden daha düşüktü. 2015'in belirli yılında hem CO hem de benzen düzeyleri için diurnal emisyon döngüleri araştırılmış ve sonuçlar hafta içi ve hafta sonu diurnal emisyon döngülerinin her iki sezonda sırasıyla iki tepe ve tek bir tepe ile karakterize edildiğini göstermiştir. Diurnal CO ve benzen döngülerinde gözlenen zirveler, CO ve benzen emisyonları arasındaki güçlü ilişkiyi gösteren her iki döngüde de günün aynı zaman aralığında gerçekleştiğini gösterdi. Pearson ve Spherman katsayıları CO ve benzen emisyonları arasındaki korelasyon düzeyini belirlemek için kullanılmıştır: Lefkoşa ve Gazimağusa güçlü pozitif korelasyonlar, Girne'de orta pozitif korelasyon, hem CO hem de benzen emisyonlarının Kuzey Kıbrıs'ta trafik ve ev ısıtması ile ilgili kaynak olduğunu göstermiştir. 
CO emisyon düzeylerinin ölçülen ve gözlenen tüm değerleri, 2011-2016 yılları arasında CO emisyonlarına maruz kalma nedeniyle herhangi bir sağlık riski bulunmadığını gösteren 7,5 mg/m3 üst değerlendirme eşiğinin altındaydı. Tüm ortalama yıllık benzen emisyonları maksimum limit 5 μg/m3 altında olmasına rağmen, kış mevsimindeki bazı günlük benzen emisyonları üst değerlendirme eşiği 
üzerindeydi 3. 5 μg/m3 ve soğuk mevsimde bazı saatlik benzen emisyonları 5 μg/m3'ün üzerindeydi ve yüksek benzen maruziyeti lösemi ile yakından ilişkili olduğundan halk sağlığı için olası tehlike risklerini gösteriyordu.

Kıbrıs İlim Üniversitesi
Mühendislik Fakültesi Dekan Yardımcısı
Yrd.Doç.Dr. Zalihe Yarkıner