2023’ün uzay ve astronomi takvimi

Michael Roston / The New York Times

Uzay ve astronomi konusunda 2022’nin başarısına ulaşmak zor. NASA, James Webb Uzay Teleskobu tarafından çekilen kozmik görüntülerle bizleri büyüledi. DART görevi bir asteroidi yeni bir yörüngeye oturttu. Artemis I insanlığı yeniden Ay'a doğru bir rotaya soktu. Çin yörüngede yeni bir uzay istasyonu inşa etmeyi tamamladı. SpaceX 12 ay içinde 61 roket fırlattı ve indirdi. Ve Ukrayna'nın işgali Rusya'nın bir uzay gücü olarak statüsünü tehlikeye attı. Anlayacağınız standartlar yüksek, ancak 2023 yılı da fırlatma rampalarında, Ay yüzeyinde ve gökyüzünde heyecanlar yaratacak gibi duruyor. İşte 2023'ün Uzay ve Astronomi Takvimi... 

Ay’a bir iniş denemesi garanti

2023'te Ay'a en az bir iniş denemesi garanti. Bir Japon şirketi olan Ispace, M1 görevini aralık ayında bir SpaceX roketiyle başlattı. Ay'a yavaş ve yakıt tasarruflu bir rota izleyerek nisan ayında ulaşacak olan M1, Birleşik Arap Emirlikleri tarafından inşa edilen bir keşif aracını, Japonya'nın uzay ajansı JAXA tarafından inşa edilen bir robotu ve diğer yükleri Ay yüzeyine yerleştirmeye çalışacak.

5 farklı proje gündemde

Bu yıl Ay'a beş tane daha iniş girişimi gündemde. NASA, Ay yüzeyine yük taşımaları için özel iki şirketle anlaştı: Houston’dan Inuitive Machines ve Pittsburgh’dan Astrobotic Technology. Her iki şirket de 2022 yılında gecikmeler yaşasa da, önümüzdeki aylarda beklenen yolculuklar gerçekleşebilir. Bu listeye üç hükümetin uzay programlarının Ay görevleri de katılabilir. Hindistan'ın Chandrayaan-3 görevi geçen yıl ertelendi ancak 2023'te hazır olma ihtimali var. Bir Japon görevi olan Smart Lander for Investigating Moon (Ay’ı Araştırması için Akıllı Keşif Aracı) ya da SLIM ise, ülkenin Ay'a iniş teknolojilerini test etmeyi amaçlıyor. Son olarak, Rusya'nın Luna-25 görevi eylül ayında ertelendi, ancak Rus uzay ajansı Roscosmos şansını bu yıl deneyebilir.

Yeni roketler

NASA dev Uzay Fırlatma Sistemini ilk kez 2022'de Artemis I görevini Ay'a taşımak için havalandırdı. Uzay Fırlatma Sistemi, Florida'da geceyi inanılmaz bir alevden kuyrukla aydınlattı. Bu durum dikkatleri, NASA'nın mürettebatlı Artemis III aya iniş girişiminin de merkezinde yer alan Starship adlı yeni nesil bir roket inşa eden SpaceX'e çevirdi.

SpaceX, belirli koşulları yerine getirmesi halinde Güney Teksas'tan mürettebatsız bir yörünge test uçuşu başlatmasına izin verecek önemli bir çevresel incelemeden başarıyla geçti. Ancak roket 2022'de uçuşa hazır değildi. Şirket bu yıl için bir test tarihi açıklamadı ancak Starship ekipmanları için yapılan düzenli yer testleri, bir test uçuşu için çalışıldığını gösteriyor.

Çok sayıda başka roket de 2023 yılında ilk kez uçuşa geçebilir. Bunlardan en önemlisi olan United Launch Alliance'a ait Vulcan Centaur. 20 yıldır Amerikan uzay uçuşlarının merkezinde yer alan Atlas V'in yerini alacak. Vulcan, Jeff Bezos'un kurduğu roket şirketi Blue Origin tarafından üretilen BE-4 motoruna bel bağlıyor.

Aralarında Relativity ve ABL'nin de bulunduğu bir dizi Amerikan özel şirketinin de 2023 yılında yeni roket testleri gerçekleştireceği tahmin ediliyor. Bu şirketlere Şubat ayında Japonya'nın H3 roketini test edecek olan Mitsubishi Heavy Industries ve Avrupa'nın Ariane 6 roketinin test uçuşu için çalışan Arianespace gibi yabancı roket üreticileri de katılabilir.

Yeni uzay teleskopları

James Webb Uzay Teleskobu, uzay meraklılarını ve bilim insanlarını yakaladığı evren manzaralarıyla büyüledi. Ancak çeşitli uzay teleskoplarından gelecek yeni görüş açıları da yolda. Bunlardan en önemlisi, Hubble Uzay Teleskobu'nun daha sofistike bir versiyonu gibi olacak bir Çin görevi olan Xuntian olabilir. Uzay aracı, ülkenin Tiangong uzay istasyonuna yakın bir yörüngede evreni optik ve morötesi dalga boylarında inceleyecek. Japonya'nın liderliğindeki XRISM'in ise 2023'ün başlarında fırlatılması bekleniyor. XRISM, evrenin bileşimini açıklamaya yardımcı olabilecek plazma bulutlarını incelemek için X-ışını spektroskopisini kullanacak. Evrenin karanlık enerjisini ve karanlık maddesini inceleyecek olan bir Avrupa uzay teleskobu Euclid de bir SpaceX roketi yardımıyla fırlatılabilir. Euclid, Rusya-Ukrayna savaşının patlak vermesiyle, Rus Soyuz roketindeki koltuğuna veda etmek zorunda kalmıştı.

Bir tam, bir tane de pek tam olmayan tutulma

2023'te iki güneş tutulması yaşanacak. Bunlardan 20 Nisan'da gerçekleşecek olan tam tutulma olayı, daha çok Güney Yarımküre'den gözlemlenebilecek ve Ay, Avustralya ve Endonezya'nın sadece sapa bölgelerinde Güneş'i örtecek. Tutulma sırasında Hint ve Pasifik Okyanuslarının bazı bölgelerinde bir teknede olmak için hiç de fena olmaz.

Ancak Amerikalılar, 14 Ekim'de Kuzey Amerika'nın halkalı bir güneş tutulması tarafından ziyaret edileceği sırada güzel bir gösteri izleyebilecek. Bu tür tutulmalar bazen 'ateş çemberi' tutulmaları olarak adlandırılır. Bu isim de Ay Dünya'dan Güneş'i tamamen engelleyemeyecek kadar uzakta olduğundayken tam tutulmaya ulaştığında, Ay'ın arkasından gelen güneş ışığının halka benzeri bir etki yaratmasından kaynaklanıyor. Tutulma, Oregon, Kaliforniya, Nevada, Utah, Arizona, New Mexico ve Teksas'ın bazı bölgelerinden geçerek Orta ve Güney Amerika'ya ulaşacak. Hava koşullarının elverişli olduğu yerlerde, bu harika bir güneş gösterisi olabilir. Ayrıca bu olay 8 Nisan 2024'te Amerika Birleşik Devletleri'ni güneybatıdan kuzeydoğuya bir rotayla geçecek olan tam tutulma için güzel bir ön hazırlık olacak.

Yeni gezegen görevleri

Yeni bir uzay aracı bu yıl Jüpiter'e doğru yola çıkarak başka bir gezegenin uydusunun yörüngesine giren ilk araç olmayı hedefliyor. Avrupa Uzay Ajansı'nın Jüpiter Buzlu Ay Kaşifi ya da JUICE, 5 Nisan gibi erken bir tarihte Ariane 5 roketiyle fırlatılarak Jovian sistemine doğru yola çıkacak ve 2031'de Jüpiter'e varacak. Gaz devine ulaştığında, dev gezegenin üç uydusu hakkında bilgi almak için yanından geçeceği 35 uçuşu gerçekleştirecek. Bu üç uydu Callisto, Europa ve Ganymede'nin yeraltı okyanuslarına sahip olduğuna inanılıyor. JUICE sonrasında ise, 2034 yılında güneş sistemindeki en büyük uydu olan Ganymede'nin yörüngesinde dönmeyi planlıyor.

Yeni Zelanda'da kurulmuş küçük bir fırlatma şirketi olan Rocket Lab'ın rotası ise onları güneşe yaklaştıracak. Şirket, Electron roketini Venüs'e bir görev göndermek için kullanmayı hedefliyor. Şirketin Photon uydusu, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (MIT) araştırmacılarıyla birlikte inşa edilen ve gezegenin zehirli atmosferini kısa süreli inceleme kabiliyetine sahip olacak küçük bir sondayı Venüs'e ulaştırmaya çalışacak. Mayıs ayı için planlanan görevin, şirketin diğer müşterilerine öncelik vermesi sebebiyle gecikmelerle karşılaşması bekleniyor.

© 2023 The New York Times Company