Diploma aldığınıza değdi mi?

Üniversite okumaya değer mi? Eskiden kimse bu sorunun cevabından şüphe etmiyordu. Zengin ülkelerdeki gençler yıllarca yüksek eğitime akın etti. Ancak okul fiyatları yükselip üniversite mezunlarının gelirleri olduğu yerde saydıkça büyü bozuldu. 31 Mart’ta Wall Street Journal gazetesinin yayınladığı ankete göre güven krizi derinleşiyor: Amerikalıların yüzde 56’sı üniversite diplomasının harcanan zamana ve paraya değmediğini düşünüyor.

Aslında en azından ortalama bir lisans öğrencisi için rakamlar öyle demiyor. Birçok yerde ve birçok öğrenci için yüksek eğitimin mali getirisi hala oldukça güçlü. Ancak üniversite bitirmek artık daha riskli. En başarılıların ödülleri artıyor ancak öğrencilerin ciddi bir kısmı okumanın negatif sonuçlarına maruz kalıyor.
Vergi kayıtları sayesinde belli üniversitelerin belli bölümlerinde okuyan bir öğrencinin hayatının geri kalanında ne kadar kazandığını izlemek mümkün. Zaman içinde bu bilgiler öğrencilerin en düşük ücret getiren bölümlerden uzak durup en iyilere yönelmesine yardımcı olabiliyor. Alan seçimi ve vaktinde mezuniyet hayati önemde; kurum seçimi ise o kadar değil. “Düşük değerli diplomaları” ortadan kaldırma eğiliminde olan hükümetler de verilerden yararlanabilir.

1980’lerde zengin ülkelerde üniversitelilerin kazançlarında patlama yaşandı. O günlerde en azından lisans diplomasına sahip olanlar ile olmayanların maaş farkı hızla açılmaya başladı. 1970’lerde üniversite mezunu bir Amerikalı lise mezununa göre ortalama yüzde 35 fazla kazanıyordu.

Alternatif maliyeti var

Son zamanlarda ise birçok ülkede eğitim maliyetleri arttı. İngiltere’de eğitim 1990’ların sonunda bedavayken şimdi yılda 11 bin dolar civarına yükselerek zengin ülkelerin en pahalısı oldu. New York Merkez Bankası’ndan Jaison Abel ve Richard Deitz’e göre ABD’de ise ortalama bir lisans öğrencisinin cebinden çıkan para 1970’lerde 2 bin 300 dolarken 2018’de reel olarak 8 bin doları buldu. Devlet üniversitelerindekiler daha az, kar amacı gütmeyen özel okullardakiler daha çok ödüyor. Yine de ortalama bir diploma hala değerli. Abel ve Deitz 2019’da ortalama bir Amerikalının lisans diplomasına yatırdığı paranın yıllık mali getirisini kabaca hesapladı. Lisans diploması için getiri oranının yüzde 14 civarında olduğunu düşünüyorlar. 2000’lerin başında bu oran yüzde 16 ile zirveye çıkmıştı. Bugünkü de iyi bir oran. 1970’lerde üniversiteli ücretlerinin ve eğitim maliyetinin artmaya başlamasından önce yüzde 8-9 seviyesindeydi.


Hesaplamalar ücretlerin yanı sıra öğrencilerin okumak yerine tam zamanlı çalışması halinde kazanabileceği parayı da içeriyor.

Ancak ortalamalar sonuçlardaki büyük farklılaşmayı göstermiyor. Yakın zamana kadar kazanan ve kaybedenleri tespit etmek isteyen iktisatçılar büyük ölçüde anketlere bağımlıydı. Fakat yeni bir trend var. Artık İngiltere ve Norveç gibi hükümetler milyonlarca üniversitelinin gerçek kazancını gösteren kapsamlı anonim veri tabanları sunuyor. Bu sayede benzer niteliktekileri kıyaslamak çok daha kolay. Öğrencilerin büyük kısmının diploması maliyetini karşılamıyor. Mali Çalışmalar Enstitüsü (IFS) adlı araştırma kuruluşuna göre İngiltere’de erkek mezunların yüzde 25’i, kadın mezunların ise yüzde 15’i üniversite okumayanlara göre kariyerleri boyunca evlerine daha az para götürecek.

Okulu uzatmak zararı artırıyor

ABD aynı derecede kapsamlı veri sunmasa da ortalama lise mezunlarından daha fazla kazanmayan binlerce kurumdaki öğrencilere dair rakamları yayınlamaya başladı. Washington DC’deki Georgetown Üniversitesi’nin araştırmasına göre dört yıllık üniversite öğrencilerinin yüzde 27’si okula girdikten altı yıl sonra liselileri geçememiş oluyor. Uzun vadede ABD’deki en zayıf iki ve dört yıllık üniversitelere bakınca buralardaki öğrencilerin yarıdan fazlasının üniversite bitirmeyenlerden geride kaldığı görülüyor.
Diploma almadan okulu bırakmak büyük kayba uğrayacağınızın habercisi. Okulu vaktinde bitirmemek de değeri düşürüyor. Ama ikisine de sıkça rastlanıyor. Zengin ülkelerde lisans öğrencilerinin sadece yüzde 40’ı okulu vaktinde bitiriyor. Yaklaşık yüzde 25’i ise normal bitirme süresinden üç yıl sonra diploma almamış oluyor.

Sanat ve ziraat karın doyurmuyor

Doğru alanı seçmek de kazancı artırmada hayati önem taşıyor. İngilizler için negatif getirinin en muhtemel olduğu alanlar yaratıcı sanatlar, sosyal bakım ve ziraat. ABD’de ise açık ara en çok kazandıran diplomalar mühendislik, bilgisayar bilimleri ve işletme. Müzik ve görsel sanatların negatif getiri sağlaması olası görünüyor.

Genellikle nerede okuduğunuzdan ziyade ne okuduğunuz önemli. Ama bunun da istisnaları var: En kötü kolej ve üniversiteler hangi bölüm olursa olsun öğrencilere pek değer katmıyor. Öte yandan Georgetown’daki araştırmacılara göre Amerika’daki kamu üniversitelerine giden ortalama biri bütün yaşamı düşünülünce kâr amacı gütmeyen en prestijli özel üniversitelere gidenlerden daha fazla kazanç sağlıyor. Bunun bir sebebi de özel okul ücretlerinin yüksek olması.

IFS’den Jack Britton’a göre İngiltere’deki kazanç verileri parlak gençlerin en seçkin okullara yönlendirilmekten kesinlikle fayda göreceği ön kabulünü sorgulatıyor. Bazı gençler okula yerleşmek için sert rekabete girmek yerine genellikle yüksek getirisi olmasa bile girmesi en kolay bölüme başvuruyor. Çocuklarının hangi bölüm olursa olsun Oxford veya Cambridge’de okumasına kafayı takmış ebeveynler bu gerçeği gözden kaçırmamalı. Öte yandan sırf çok para getirecek diye belli bir bölümü seçmenin geri teptiğini gösteren örnekler de var. Norveç’teki araştırma beşeri bilimler okumak isterken fen alanına yönelen öğrencilerin on yıl sonra aksi halde kazanabileceklerinden daha az kazandığını ortaya koyuyor.
Yükseköğrenim yatırımının eksi sonuç verme ihtimali kadınlara kıyasla erkekler arasında daha yüksek. Bunun sebebi üniversite bitirmeden iyi kazanma ihtimallerinin daha yüksek olması. Üniversite vasat okullardan mezun olanlar için bir risk çünkü aynı diplomaya sahip daha iyi hazırlanmış emsallerine kıyasla mezuniyetten sonra daha az kazanıyorlar.

Peki bütün bu analizler bize ne söylüyor? İnsanlar şimdiden farklı eğitim aşamalarında daha iyi getiri sağlayacak yolları araştırıyor.

İşverenler de uyum sağlıyor. Harvard İşletme Okulu’ndan Joseph Fuller ve meslektaşlarının incelemesine göre firmaların adaylardan diploma beklentisinde düşüş var. 

The Economist’ten alınmış, Oksijen tarafından çevrilerek lisanslı olarak yayınlanmıştır. Orijinal metne www.economist.com adresinden ulaşabilirsiniz.